UVOD

Dobro došli na blog “BIOCIVILIZACIJE”!

Ja sam profesionalni naučnik sa preko 25 godina radnog iskustva na univerzitetima Leiden, St Andrews, Cambridge i Brunel.

Interesuju me biomolekule, ćelije, organizmi, kako organizmi formiraju društva i kako su regulisani međusobni odnosi između društava i njihove okoline. U blogu ću tražiti paralele između ljudskog svijeta i prirode. Ova dihotomija je sama po sebi lažna. Ne postoji biološko opravdanje da je čovjek poseban u odnosu na ostatak prirode. Za lažnu dihotomiju smo krivi sami. Našim svijetom dominira mišljenje da smo najinteligentnija biološka vrsta na planeti. Stvorili smo globalnu civilizaciju, Antropocen, koja je na ivici kosmičke avanture.

Ali, naša globalna dominacija ima jednu slabost. Istorijsko iskustvo nam je ograničeno. Ovdje ne mislim na istoriju u ljudskoj interpretaciji. Mislim na istoriju prirode, ili evoluciju, koja je započela prije 3.8 milijarde godina. U evoluciji smo prisutni svega 0.006% njenog trajanja. Kad sa naše prisustvo na planeti sagleda u svjetlu istorije prirode jasno je da slabo kotiramu u poređenju sa većinom živih vrsta.

Drugim riječima ne znamo da li je naša tehnološka civilizacija održiva na duge staze. Već postoje dokazi da su naše tehnologije prijetnja za stabilnost biosfere. Nedavna studija je nedvosmisleno pokazala da ugrožavamo ekološku ravnotežu “masovnim uništavanjem bioloških vrsta”.

Moj argument je da možemo naučiti važne lekcije od mikroba, biljaka i životinja – organizama sa značajno dužim evolucionim iskustvom od našeg. Važno je da ne izgubimo iz vida činjenicu da je biosfera inteligentni sistem koji je postojao 99.99% vremena bez nas. Ne smijemo zaboraviti ni da su mikrobi “osnivači” biosfere.

Jedna od tema bloga je analiza naše inteligencije na evolucionoj skali u svjetlu mikrobske, biljne i inteligencije drugih životinja. Da li mikrobi, biljke i životinje upražnjavaju kolektivno ponašanje koje vodi ka pojavi tehnologija i civilizacija? Sve za što mislimo da se u evoluciji prvi put pojavilo kao proizvod ljudske inteligencije postojalo je u drugačijim formama prije nas. Genetičar Antonio Lima-de-Faria ovo zove “biološki periodicitet” – biološki analog periodnog sistema hemijskih elemenata.

Sasvim je sigurno da mi nismo prvi praktikanti civilizovanog ponašanja u biološkom smislu. Bez obzira šta istoričari misle, prve civilizacije su osnovali insekti – mravi, termiti i pčele – milionima godina prije nas. Zvaću ih kolektivno Insektocen kao kontrast Antropocenu. Obzirom da postoje dokazi da mikrobi i biljke upražnjavaju kolektivno ponašanje, biće opravdano u nekim slučajevima tražiti argumente u mikrobskim i biljnim analozima koji se uslovno mogu nazvati Bakteriocen i Florocen. Blog će obrađivati problematiku civilizacije kao biološke pojave. Zato mislim da je naslov bloga “Biocivilizacije” opravdan.

Blog je podijeljen u nekoliko tema:

• Biologija
• Filozofija
• Antropocen
• Istorija
• Knjige
• Mislioci

Sa rastom bloga teme će se dalje dijeliti u manje segmente. Članci će biti u rasponu od 500 – 1.500 riječi, dakle relativno kratki tekstovi. Konstruktivni komentari i kritike su dobro došli, posebno ako su usmjereni ka produbljivanju tema i konstruktivnoj diskusiji.

Dva principa

Poslije uvodnih napomena ukratko ću izložiti dva principa na kojima se bazira moje razmišljanje. Ova dva principa će biti indirektno prisutna u većini tekstova koje ćete moći da pročitate na blogu.

1. Individualna inteligencija kao biološki univerzal

Svi organizmi, od bakterije do kita, praktikuju inteligentno ponašanje. U osnovi inteligentnog ponašanja su: (i) sposobnost da se aktivno prikupljaju informacije o okolini i iste razmjenjuju sa okolinom; (ii) sposobnost da se reaguje optimalno na promjene u okolini na bazi obrade prikupljenih infromacija. Ukratko, kapacitet za rješavanje problema.

Gornji princip podrazumijeva da individualni organizmi moraju imati svijest o vlastitom tijelu. Ameba je u stanju da osjeti, zaštiti i održava vlastito tijelo putem razmjene informacija sa okolinom, na isti način kao žirafa ili breza. Važno je naglasiti da je svijest o vlastitom tijelu ovdje individualna svijest bazirana na principu održavanja hemijskog integriteta tijela a ne na pshiologiji. Organizmi jednostavno imaju instiktivni osjećaj za vlastito tijelo u kontekstu spoljnog okruženja.

Evo jednog primjera. Zamislite bakteriju koja živi na dnu nekog jezera. Kreće se zahvaljujući pogonskoj snazi flagele. Bakterija prikuplja informacije o okruženju preko proteina na tijelu koji se zovu receptori. Receptori su senzori koji mjere koncentracije hranjivih sastojaka u bakterijskom okruženju i diktiraju pravac bakterijskog kretanja. Zamislite da receptori iznenada otkriju neobično visoku koncentraciju hranjivih sastojaka desno od linije kretanja. Receptori odmah aktiviraju molekule čiji je zadatak da “putuju” unutar bakterijskog tijela do korjena flagele i promjene smjer njene rotacije. Rezultat procesa obrade informacije je da će bakterija početi da pliva u pravcu veće koncentracije hranjihvih sastojaka. Dakle, bakterija je prikupila informacije o okruženju, obradila ih u svome tijelu i donijela odluku o optimalnom pravcu kretanja. Pravac kretanja je diktiran osjećajem za vlastito tijelo i nagonom da se tijelo održi kroz ishranu.

Ugledni profesor mikrobiologije sa Chicago univerziteta, James Shapiro, je ne tako davno napisao da su “…bakterije daleko sofisticiranije od ljudi u kontrolisanju kompleksnih operacija.”

2. Kolektivna inteligencija kroz samo-organizaciju

Kada članovi bilo koje biološke vrste počnu formirati društva oni koordiniraju ponašanje kroz spontanu samo-organizaciju. Na primjer, individualni mravi ili pčele nemaju prethodne planove o stvaranju društava koje biolozi zovu superorganizmima. Superorganizam je složeni biološki sistem, a individualni mravi i pčele su njegove komponente. Samo-organizacija je proces u kome se sistem ili superorganizam spontano pojavljuje iz interakcija individualnih komponenti sistema. Interakcije između komponenti sistema su regulisane isključivo lokalnim faktorima bez globalnog uticaja sistema odozgo. Superorganizam kao biološka inovacija, ili emergentizam, je pojava koja izvire iz samo-organizacije komponenti sistema  i nisu mu potrebni nikakvi vanjski uticaji ili faktori.

Sposobnost kolektivnog samo-organizovanja imaju svi socijalni organizmi – od bakterija, preko insekata do ljudi. Regulacija samo-organizovanja se obavlja uglavnom putem pozitivnih ili negativnih povratnih informacija. Pozitivna povratna informacija stimuliše neko obilježje sistema a negativna inhibira.

Evo pet faktora koji su univerzalne matrice ponašanja bilo koga društva, bez obzira da li je bakterijsko, mravlje ili ljudsko.

• Konformitet. (Iste forme ponašanja svih članova grupe u normalnim uslovima. Odstupanja se kažnjavaju; ekscentričnost se ne isplati).  
• Inovatorstvo. (U nepovoljnim uslovima za opstanak grupa traži način da opstane kroz inovacije individualnih članova; ekscentričnost se isplati).
• Unutrašnje sudije. (Uspjeh se vrednuje, neuspjeh kažnjava. Ako riješimo neki problem doživljavamo pohvale. Naše tijelo oslobađa kvazi-kokainske hormone pozitivnosti. Ako doživimo neuspjeh naše tijelo reaguje samodestrukcijom: hipertenzija, srčani udar itd).
• Raspodjela resursa. (“Jer ko ima, daće mu se, i preteći će mu; a koji nema, uzeće mu se i ono što ima.” Jevanđelje po Mateju)
• Grupni takmičarski duh. Grupe se takmiče međusobno: igre, borba za resurse, ratovi.

Hvala na čitanju uvodnog teksta. Nadam se da ćete nastaviti sa čitanjem ostalih tekstova na blogu.