Nauka je bez sumnje veliko dostignuće zapadne civilizacije. Uticajni harvardski profesor, Najal Ferguson, nauku vidi kao jedan od šest faktora (konkurencija, vlasnička prava, nauka, medicina, konzumerizam i radna etika) koji su Zapad napravili najmoćnijom civilizacijom u istoriji:
Nauka: način studiranja, razumijevanja i konačno mijenjanja prirode koji je Zapadu dao (između ostalih načina) veliku vojnu prednost u odnosu na ostatak svijeta.
Kineska i islamska civilizacija su bile ispred zapadne prije 500 godina. Po Fergusonu Zapad ih je pretekao zahvaljujući nauci.
Vjerovanje u magiju, rašireno u zapadnoj Evropi srednjeg vijeka, potisnuto je praksom eksperimentalnog naučnog metoda. Ovaj metod je izum Fransisa Bejkona (1561-1626) velikog engleskog filozofa. Prvo formalno udruženje praktikanata eksperimentalnog metoda, poznato kao Kraljevsko društvo (Royal Society), osnovano je 1660 godine u Londonu neposredno poslije izlaska Engleske iz tridesetogodišnjeg građanskog rata.
Jedan od dvanaestorice osnivača, Robert Mari (Robert Moray) (1609-1673), Škot, iskusni diplomata, špijun i uticajni mason je odigrao ključnu političku ulogu. Engleska je očajno tražila način da stekne tehnološku prednost nad holandskom mornaricom tog vremena i ustoliči se kao vojna supersila. Mari i istomišljenici su u eksperimentalnom metodu vidjeli priliku da značajno poprave vojne tehnologije, prvenstveno mornaričke, i time osiguraju prednost nad rivalima. Odmah po osnivanju društvo dobija kraljevsku povelju i postaje državna institucija. Prvi članovi Kraljevskog društva su istorijske ličnosti, Njutn (Sir Isaac Newton) (1643-1727), Bojl (Robert William Boyle) (1627-1691), Huk (Robert Hooke) (1635-1703) i ostali.
Ali, 350 godina poslije prve integracije nauke i države, koja je u međuvremenu postala svjetski trend (francuska akademija je osnovana 1666 godine na primjer), naziru se negativne dimenzije etatizacije nauke. U nedavnoj anketi uglednog naučnog časopisa Priroda (Nature), u kojoj je učestvovalo 1.576 naučnika, većina je izrazila sumnju u pouzdanost modernih naučnih studija. Ključno obilježje naučnog metoda je ponovljivost rezultata. Sve što kao naučnik objavite u naučnim časopisima drugi naučnici bi trebali biti u stanju da eksperimentalno reprodukuju ili matematički potvrde. Učesnici ankete sumnjaju u ponovljivost oko 50% objavljenih studija.
Broj naučnih studija koje se objave u prirodnim i društvenim naukama je oko 2.5 miliona godišnje. Obzirom da su moderna naučna istraživanja izuzetno skupa, potencijalno rasipanje novca nije zanemarivo. Prema jednoj procjeni, u svijetu je u 2010 godini uloženo 240 milijardi $ u biomedicinska istraživanja. Očekivano, najviše novca je utrošeno u SAD – oko 110 milijardi $ (70 milijardi privatni fondovi, 40 milijardi federalna vlada). Prema studiji iz 2009 godine 85% novca uloženog u istraživanja je “bacanje u vjetar”. Ukoliko se brojka od 85% primijemi na ukupan iznos uložen u biomedicinska istraživanja u 2010 godini, dolazi se do zapanjujućih 200 milijardi $ potencijalnog rasipanja novca.
Glavni uzroci problema, prema anketiranim naučnicima, su: (a) pritisak da se rezultati objave po svaku cijenu jer se naučna produktivnost konstantno mjeri kroz citiranost objavljenih studija i pravljenje statističkih parametara kao što je h-indeks i (b) selektivni odabir rezultata – namjerno se potenciraju pozitivni rezultati dok se negativni ignorišu.
“Big science” kao gorivo kapitalizma
Sve ovo govori u prilog činjenici da moderna nauka kao ekonomska grana (u anglosaksonskoj literaturi “Big science”) postaje mehanizovana tehnologija sa sumnjivom intelektualnom bazom. Cilj tehnologije (vlade zapadnih zamalja je zovu “kreiranje bogatstva”) je potpuno osvajanje prirode da bi se oslobodio kapital skriven u prirodi. Sociolog Džejson Mur koristi termin “kapitalocen” (pogledajte dole).
Fred Hojl (1915-2001), britanski astronom (tvorac termina “Big Bang” sa kojim se nije slagao) i pisac naučne fantastike (Crni oblak; A kao Andromeda) je bio jedan od prvih kritičara “Big science”. Prema Hojlu “ako nauku hranite velikim novcem ona postaje lijena i debela”. (Hojla je njegov britki i beskompromisni jezik koštao Nobelove nagrade). Ovaj citat možete naći u jednoj od prvih kritika “Big science” objavljenoj u časopisu Nauka (Science) 1962 godine iz pera tadašnjeg direktora Ouk Ridž (Oak Ridge) nacionalne laboratorije Alvina M. Vajnberga (1915-2006).
Važno je razumjeti da je rasipanje sastavni dio kapitalizma. U ranom kapitalizmu kapital je bio skriven u fosilnim gorivima. Žrtve rasipanja ranog kapitalizma, njegova kolateralna šteta ako hoćete, su bila djeca. Studija ugledne profesorice sa univerziteta u Oksfordu, Džejn Hamfris, je pokazala da su djeca-robovi bila jedan od motora prve industrijske revolucije u svijetu – engleske. Početkom 19-og vijeka Engleska je imala oko million djece radnika uključujući 350.000 djece od 7-10 godina. Djeca su činila oko 15% radne snage. U periodu između 1821 i 1850 oko 60% dječaka desetogodišnjaka su radili u fabrikama ili rudnicima. Plata se uglavnom sastojala od hrane i grupnog smještaja u velikim spavaonicama.
Evo svjedočanstva Edvarda Rajmera rođenog 1834 godine.
U zimu 1844 moj brat Džon i ja morali smo da idemo u jamu. Nismo imali ni hrane, ni cipela, ni svjetla u prvoj smjeni… Vozač rudarskih kolica, zvao se Tomi Dikson, obilazio me je i bodrio tokom turobne noći; a kad sam plakao za majkom pjevao mi je onu finu malu uspavanku…
U modernom kapitalizmu kolateralna šteta je inteligentni podmladak nerazvijenih zemalja ili zemalja u razvoju. Moderne “rudarske jame” su vodeći svjetski univerziteti i tehnokorporacije skoncentrisani na prostorima nekoliko zapadnih država koje su u stanju da apsorbuju svjetski naučni talenat u cilju “kreiranja bogatstva” i kapitalizacije prirode.
Fizičar Mičio Kaku kaže da Amerika ima “tajno oružje” – vizu H1B koju je nazvao vizom za genijalce. Bez ove vize nauka u Americi bi propala. “Zaboravite Gugl, zaboravite silicijumsku dolinu. Ne bi bilo silicijumske doline bez H1B.” Oko 50% doktoranata u Americi su stranci!
Iako su naturalizovani mladi intelektualci plaćeni bolje nego Edvard Rajmer i njegov brat Džon, oni zapadne države ne koštaju gotovo ništa obzirom da već imaju bazično obrazovanje i da zapadne zemlje mogu štampati novac (quantitative easing) na račun cijele svjetske ekonomije.
Ali, kapitalizacija prirode nije moguća. Lin Margulis (1938-2011), najveća pobunjenica moderne nauke, je u pravu: “Ne možemo uništiti prirodu; možemo samo naškoditi sebi.”
Kapitalocen
Mjera štete je ekološka katastrofa za koju je kapitalizam direktno odgovoran. Ekološku katastrofu je još uvijek moguće zaustaviti. Kapitalizam je za ovo najveća prepreka. Nejomi Klajn, poznata kritičarka kapitalizma, kaže:
Blokirani smo jer su aktivnosti koje bi nam dale najbolje šanse da se izbjegne katastrofa – i bile bi od koristi ogromnoj većini – izuzetno prijeteće za manjinsku elitu koja kontroliše našu ekonomiju, naš politički proces i najveći dio važnih medija.
Kapitalizam, preko svojih saveznika, mnogih naučnika, mislilaca, filozofa i umjetnika, čovječanstvo vodi u haotičnu, neizvjesnu i potencijalno katastrofalnu budućnost. Švedski ekolog Andreas Malm nazire tipičnu prevaru kapitalizma u upotrebi novo-popularnog termina antropocen. Suštinu prevare objašnjava Paretovo pravilo. Prema ovom pravilu, koji neki zovu 20 : 80 pravilo, za 80% efekata odgovorno je 20% uzročnika.
O čemu se radi? Termin antropocen većina interpretatora tumači pozitivno. Kolektivne sposobnosti čovječanstva su od ljudske vrste napravile geološku snagu. Interpretatori se takmiče u hvalospjevima kako smo mi (globalno čovječanstvo) u stanju da modifikujemo planetarni ekosistem po našoj volji i jednog dana krenemo u osvajanje kosmosa. Ušli smo u “doba čovjeka” kao gospodara planete. Ekološka katastrofa je samo faza, ili dobra prilika, da čovječanstvo čvrsto zgrabi novu šansu da povede “svemirski brod” Zemlju u uzbudljivu kosmičku avanturu. Ulaznica za ovu avanturu će biti “transhumanizam” – fizička, intelektualna i moralna transformacija čovjeka u superiorniju biološku vrstu. Frensis Fukujama misli da je transhumanizam jedna od najopasnijih ideja za budućnost čovječanstva. Vlasnici ulaznica za novu avanturu će biti samo oni koji imaju dovoljno kapitala za transhumanizaciju. Već je u upotrebi termin “četvrta industrijska revolucija” koji označava fuziju biologije, vještačke inteligencije, nano-tehnologije, robotike, interneta stvari itd.
Za rijetke mislioce, poput Nejomi Klajn i Andreasa Malma, termin antropocen je sofisticirana manipulacija kapitalizma. Izbor termina antropocen je zov kapitalizma da krivicu za ekološku katastrofu obori na cijelo čovječanstvo. Međutim, istorijske činjenice, prema Andreasu Malmu, govore da su stvarni krivci manjinski vlasnici kapitala.
- Prva lokomotiva kapitalizma, parna mašina, koju je pogonio ugalj, je proizvod malog broja Britanaca a ne cijelog čovječanstva. Manjinska britanska elita je onda u prvu svjetsku industrijsku revoluciju upregla lokalnu jeftinu radnu snagu uključujući i djecu (vidi gore).
- Britanci su se iznenadili kada su ih imperijalna osvajanja odvela u Indiju. Otkrili su da lokalno stanovništvo na sjeveru Indije zna kako da pronađe ugalj, iskopa ugalj i koristi ugalj za proizvodnju toplote. Ali, lokalni Indijci ugalj nisu vidjeli kao gorivo. Imperijalni Britanci su indijske resurse uglja koristili kao gorivo za njihove parne brodove. Ovi su prevozili bogatstva i sirovine iz Indije u Britaniju. Uz put, Britanci su lokalno stanovništvo prisilili na rad u rudnicima.
- Najznačajniji dio emisije štetnih gasova danas dolazi iz Kine. Lokalno kinesko stanovništvo nije direktno odgovorno za emisiju. Odgovornost leži na ekspanziji svjetske industrijske proizvodnje direktno u Kinu, gdje je svjetski kapital otkrio jeftinu i disciplinovanu lokalnu radnu snagu koju, paradoksalno, kontroliše komunistički sistem.
- Kada je u pitanju potrošnja, bogati zapad troši mnogo više od ostatka svijeta. Ilustrativan je podatak da devetnaest miliona Njujorčana potroši više energije nego 900 miliona stanovnika sub-Saharske Afrike.
Prema sociologu Džejsonu Muru alternativa terminu antropocen je termin kapitalocen. Mur smatra da je kapitalizam postao svjetska ekologija koja spaja akumulaciju kapitala sa težnjom za moć i ko-produkcijom prirode u dijalektičko jedinstvo. Kapitalocen je dobra vijest za svjetske kontrolore kapitala, ali samo na kratke staze. Omogućuje im samo kratkotrajno zadovoljstvo. Kao kada se igrač pokera raduje novom dobitku. Međutim, na duge staze kapitalocen je loša vijest za cijelu biosferu. Kockanje sa termodinamikom prirode, čiji smo integralni dio i mi, je ekvivalentno sječenju grane na kojoj sjedimo.
Stvarno gorivo biosfere, solarnu energiju, suptilno pretvaraju u biološke energetske resurse biljni ekostistemi kao jedini istinski proizvođači na planeti Zemlji. Sve životinjske vrste, uključujući i nas, su samo potrošači ovih resursa. Problem je u tome što su kontrolori kapitala pobrkali lončiće i smatraju da su njihove vrijednosti iznad zakona termodinamike.
Leave a Reply