Engleski hemičar i romanopisac, Čarls Persi Snou, održao je znamenito predavanje na Kembridžu 1959 godine, naslovljeno Dvije kulture. Iste godine je objavio uticajnu knjigu Dvije kulture i naučna revolucija. Glavna teza predavanja i knjige je da prirodne nauke, društvene nauke i umjetnost, predstavljaju intelektualni totalitet zapadne civilizacije. Problem je, međutim, sindrom rogova u vreći – nepremostiva dihotomija između kulture prirodnih nauka na jednoj strani, i kulture društvnih nauka i umjetnosti na drugoj. Snou je sugerisao da suprotstavljenost dvije kulture koči razvoj zapadne civilizacije zato što izaziva intelektualnu konfuziju i sprečava rješavanje društvenih problema.
Američki matematičar i biolog, Robert Rozen, je suprotstavljenost kultura opisao stavovima dva uticajna mislioca sa suprotnih strana intelektualnog spektra. Citirao je fizičara Ernesta Raderforda i edukatora Roberta Hačinsa. Raderford je bio poznat po stavu da je “kvalitativno samo slabo kvantitativno” – ne postoji nijedan društveni fenomen koji se ne može opisati matematikom. S druge strane, izraz “naučnik društvene orjentacije” (sociolog, pravnik, istoričar, politikolog itd.), postaje oksimoron. Hačins je ovaj stav sarkastično formulisao rečenicom “naučnik društvene orjentacije je osoba koja se bavi brojanjem telefonskih stubova”. S obzirom da je nauka kvantitativna, oblast interesa društvenjaka je u nebitnim domenima koje simbolizuju telefonski stubovi – onim domenima koje je teško, ili nemoguće kvantifikovati.
Robert Rozen je iz suprotstavljenih stavova Raderforda i Hačinsa probao da izvuče neutralan zaključak. Prirodnjaci misle da se sve nauke mogu redukovati u fiziku. Ovaj stav je poznat kao redukcionizam. Međutim, posljednjih decenija redukcionizam nailazi na ozbiljne probleme, prevenstveno u biologiji. S druge strane, stvarni problemi kojima se bave društvenjaci, su upravo oni problemi koji se ne mogu kvantifikovati. Dakle rješenje dihotomije je da se rogovi izvade iz vreće. Time se sprečava njihova slijepa suprotstavljenost, i u isto vrijeme otvara mogućnost dijaloga.
Uprkos potencijalnom rješenju, sukob dvije kulture nije prestao. Ilustrativan primjer je “afera Sokal”. Fizičar Alan Sokal je napisao lažni naučni rad, naslovljen “Sa one strane granice: Prema transformativnoj hermeneutici kvantne gravitacije”. Rad je bio pozerski, prepun namjerno vještačkih argumenata i lažnih zaključaka. Uredništvo časopisa Socijalni tekst, koji se bavi postmodernističkom tematikom, je objavilo rad, ne shvatajući da se radi o podvali. Sokal je sa Žakom Brikmonom objavio knjigu Intelektualni šarlatani, u kojoj su zajedno kritikovali intelektualce društvene orjentacije zbog nedostatka naučne rigoroznosti. Ipak, afera Sokal je ostala intelektualna bura u čaši vode.
Problemi, međutim, nastaju kad se bura iz čaše prelije u politiku. Ovo se, uslovno govoreći, dogodilo u slučaju neslavnog memoranduma SANU. Namjerno koristim termin uslovno, zato što dvije suprotstavljene grupe akademika koje su ili podržavale, ili osporavale memorandum, nisu bile čisti predstavnici suprotstavljenih kultura. Pa ipak, najistaknutiji akteri su bili tipični prirodnjaci i tipični društvenjaci.
Autori memoranduma i njegovi najistaknutiji branioci, su bili uglavnom članovi SANU iz odjeljenja za društvene nauke, umjetnost i istoriju. Nije potrebno navoditi njihova imena jer su dobro poznata. Za manje upućene preporučujem tekstove hrvatskog novinara Darka Hudelista, koji je proveo nekoliko godina u Beogradu intervjuišući neke aktere afere, dok su to srpski novinari rijetko činili.
S druge strane, manjinska grupa oponenata memoranduma, nešto manje od 20 imena, je bila predvođena dvojicom akademika prirodnjačke orjentacije. Jedan od njih, Pavle Savić, fiziko-hemičar po obrazovnaju, je memorandum okarakterisao kao “pamflet” i “propagandni materijal”. Uglavnom je izbjegavao javne nastupe i ostao izolovan. Drugo ime je Miroslav Simić, ljekar i imunolog po profesiji. Simić je ušao u otvoreni javni sukob sa braniocima memoranduma, objavio knjigu dokumenata Goodbye SANU, i napustio SANU u znak protesta.
U dokumentima koji su zabilježili sukob dvije grupe akademika pronalazimo neke paralele sa “aferom Sokal”. Tako, na primjer, i Pavle Savić i Miroslav Simić, autorima memoranduma zamjeraju nedostatak naučne i analitičke rigoroznosti. Dakle isti tip kritike koji su Sokal i Brikmon uputili na adresu površnih intelektualaca društvene orjentacije. Pronalazimo i neke komične epizode. Tako Bogdan Tirnanić napade na Miroslava Simića, od strane akademika branilaca memoranduma, opisuje “zakonom palilulske pijace”. Izvjesno je i to da su branioci memoranduma uglavnom bili intelektualci lokalne orjentacije, bez značajnog međunarodnog rejtinga. S druge strane, Pavle Savić je bio naučnik svjetskog kalibra, i intelektualno ubjedljivo iznad svih aktera sukoba.
Da li je SANU iz afere oko memoranduma, koja se može tumačiti i kao sukob dvije kulture, izvukla neke korisne zaključke? Čini se da nije. Knjiga Memorandum SANU posle 30 godina, brani neodbranjivo. Pokušava da opravda političke aspekte afere, bez kritike prema nedostatku analitičke i naučne rigoroznosti memoranduma.
Važnije od ovoga, SANU ostaje slijepa za rješenje sukoba između dvije kulture u svojim redovima. Robert Rozen je sugerisao da rogove treba osloboditi iz vreće, razdvojiti ih na bezbjednu udaljenost i onda pokušati inicijaciju dijaloga, da bi se suprotstavljene strane bolje razumjele. Krajnji ishod je izbjegavanje budućih sukoba.
U praktičnom smislu ovo znači podjela SANU na prirodnjački segment i segment društvene orjentacije. Na primjer, podjela na Srpsku akademiju prirodnih nauka i Srpsku akademija za kulturu i umjetnost. Obje akademije morale bi biti nezavisne jedna od druge, i u radnom, i u organizacionom smislu. Dakle rogovi bi bili razdvojeni i udaljeni na bezbjedno odstojanje. U cilju dijaloga, bilo bi poželjno organizovati godišnji simpozij, na kome bi dvije strane razmjenjivale iskustva na konstruktivan način.
Naravno, ovo je samo spekulacija i sasvim je sigurno da će SANU nastaviti svojim putem. Kao i sve organizacije SANU se mijenja. Ali te promjene izgleda podstiču sindrom rogova u vreći. Odluka SANU da poveća broj filmskih umjetnika u svom članstvu je svojevrsna holivudizacija ove ustanove. Problem je u tome što holivudizacija nema veze sa naukom.
Leave a Reply