Flora ili Mona Liza

Objavljeno na sajtu Nova Galaksija 13. novembra 2017

Engleska verzija eseja biće objavljena u popularnom magazinu Philosophy Now u broju avgust/septembar 2019. Magazin se prodajena kioscima u Britaniji, Americi, Kanadi i Australiji.

Na platnima renesansnog slikara Đuzepea Arčimbolda (1527-1593) granice između dijelova i cjeline su otvorene i gotovo nepostojeće. Arčimboldo je komponovao portrete kombinujući voćne plodove (Vertumnus),

morske životinje (Voda),

ili cvijeće (Flora).

Uprkos neobične umjetničke vizije Flora je autentičnija od Mona Lize. Evo objašnjenja.

Organizam je kolektiv

Arčimboldova umjetnička vizija je dobra analogija za razumijevanje koncepta organizma koji posljednjih decenija doživljava dramatičnu transfromaciju. Kao što na Arčimboldovim platnima granice između dijelova i cjeline gotovo ne postoje, na sličan način vizija simbiotske biologije organizme otkriva kao hijerarhijske kolektive – biološke sisteme nastale udruživanjem prostijih komponenti u kompleksnije.

Kada na ove biološke sisteme primijenimo principe evolucije proces prirodne selekcije postaje grupna selekcija. Organizam je simbiotski kolektiv, a nikako nezavisni pojedinac. Darvinovska prirodna selekcija, dakle, bira kolektive.

Sa druge strane za klasičnu biologiju prirodna selekcija je isključivo selekcija individualnih organizama. Za klasičnu biologiju grupna selekcija je problematični koncept, jer organizme tretira kao neprikosnovene pojedince i ne priznaje ulogu hijerarhijskih kolektiva u njihovom formiranju.

Iz perspektive klasične biologije Mona Liza, na primjer, je samo jedan organizam. Mi smo slijepi za komponente, hijerarhije i populacije koje čine ekološki kolektiv Mona Lizinog tijela. Sa druge strane, Flora je autentičnija od Mona Lize zato što Arčimboldova kontra-intuitivna vizija slika cjeline kao kompozitne i prelazne forme.

Simbiotska biologija

Grčka riječ simbioza znači živjeti zajedno. Simbiotska biologija je gradnja bioloških sistema kroz udruživanje. Apsolutni pojedinci ne postoje. Život je hijerarhija prelaznih formi – organska kompozitna forma koja se stalno mijenja. Evolucija je samo odraz ove promjene.

Život je započeo sa mikrobima prije više od tri milijarde godina. Mikrobi su konstruisali džinovski sistem – živu planetarnu mrežu – koja reguliše planetarnu hemiju.

Mikrobi nisu jednoćelijski organizmi kako se obično misli. Mikrobi su nevidljive višećelijske populacije. Razvili su svoj “jezik” kao preteču biološke komunikacije. Prajezik ako hoćete. Ešel Ben-Jakob, fizičar i mikrobiolog, je među prvima koristio termin “bakterijska lingvistika”. Danas avangardni botaničari govore o biljnom jeziku. Da li postoji univerzalni jezik na kojem je moguća univerzalna biološka komunikacija?

Mikrobska planetarna mreža je prije najmanje 1 milijardu godina “rodila” prve hibridne organizme – eukariotske ćelije kao amebe na primjer – fuzijom dvije vrste mikroba, bakterija i arheja. Amebe i njene rodice i rođaci, koje nauka zove protistima, su kroz igru sa bakterijama naučile poljoprivredne i građevinske zanate i razvile vlastiti jezik.

Simbioza između različitih vrsta, i još važnije, udruživanje protista iste vrste, su postepeno proizveli višećelijske organizme kao što su biljke i životinje iz nekada slobodno-živućih jednoćelijskih individua. Mikrobi se odmah uključuju da pomognu stvaranje super-simbiotskih kolektiva koje naučnici zovu holobiontima. Holobionti formiraju socijalne zajednice – društva insekata, biljaka, ljudi … Neka društva postaju superorganizmi. Biosfera je kolaž raznovrsnih ekosistema – Arčimboldov grupni portret koji samo možemo da naslutimo.

Principi simbiotske biologije

Vizija simbiotske biologije je u suprotnosti sa postulatima zapadne filozofije i nauke prema kojima je koncept pojedinca kao misleće osobe nezavisne od ostatka svijeta (cogito ergo sum) neprikosnoven.

U srcu simbiotske biologije je princip biološkog suživota. Sviđalo se to nama ili ne, mi smo mikrobski partneri. Naša tijela su džinovski ekološki sistemi koje čine 37 triliona ljudskih ćelija (u sebi sadrže na desetine, stotine ili čak hiljade integrisanih bakterija – mitohondrija) i prema procjenama između 40 i 400 triliona mikroba prisutnih u našem digestivnom traktu i na koži. Ne postoji nijedna biljka ni životinja na planeti bez pripadajućeg mikrobioma. Pokušajte da uklonite mikrobe iz biosfere i ona će se raspasti kao kula od karata. Kao što bi se raspala Arčimboldova vizija ljudskih likova da uklonite dijelove koji ih formiraju.

Za simbiotsku biologiji prirodna selekcija nije individualni fenomen nego mora biti grupni fenomen. Kako ameba koja je fuzija dva organizma može nastati darvinovskom pojedinačnom selekcijom? Kako ekološki sistemi kao što ste vi ili ja mogu nastati pojedinačnom selekcijom kad nas čine trilioni mikroba i njihovih fuzija?

Za simbiotsku biologiju život je prelazna forma. Svi organizmi osim mikroba su svojevrsne mitološke himere, kompozitni ekološki sistemi koje na svjetlo dana izbacuje termodinamička oluja života. Kao što je Arčimboldo slikao ljudska lica spajanjem naizgled nespojivih misli koje je termodinamička oluja njegovog umjetničkog uma projektovala na njegovim platnima.