Objavljeno u Nedeljnom dodatku Lista Danas 18. april 2021
Srpski košarkaš, Nikola Jokić, ove godine igra najbolje u karijeri. U martu je registrovao svoj pedeseti tripl-dabl – dvocvifreni broj pogodaka, skokova i asistencija na jednoj utakmici. Time je postao drugi centar u istoriji NBA, poslije Wilta Chamberlaina, sa više od 50 kompozitnih bodova koji precizno mjere doprinos pojedinca košarkaškom timu.
Kao što je učinak pojedinaca u sportu mjerljiv jasnim statističkim parametrima, nešto slično se može primijeniti i na druge oblasti u kojima istaknuti pojedinci igraju važnu ulogu. Odavno je poznato da u nauci i inženjerstvu, jedan Isak Njutn, Nikola Tesla ili Milutin Milanković, vrijede mnogo više od armije dobrih, ali ne tako uspješnih naučnika i inženjera. U posljednjih nekoliko decenija statistička verifikacija naučnih uspjeha je dostigla nivo kakav nalazimo u NBA, ili drugim sportskim ligama.
Ovo nije iznenađenje iz najmanje dva razloga. Prvi je vezan za odnos istaknuti pojedinac – država. Nauka je motor ekonomskog progresa, te zbog toga vlade razvijenih zemalja moraju imati jasnu predstavu o doprinosu pojedinaca, kako bi ih mogli dalje stimulisati na obostranu korist. Pojedinac dobija adekvatnu nagradu, a država profitira preko kreiranja nove industrije na bazi individualnih naučnih otkrića. Drugi razlog je tehnički i odnosi se na metodologiju kvanitifikacije naučnih doprinosa. Amerika je u ovome pionir, preko raznih institucija, od kojih je vjerovatno najznačajnija Web of Science ili WoS. WoS je proizvod Instituta za naučne informacije osnovanog prije više od 60 godina, sa ciljem da se bavi kvantifikacijom naučne bibliografije. Čak se i u srpskim medijima odomaćio termin naukometrija.
Doprinos svakog naučnika se može kvantifikovati kroz razne statističke parametre. Jedan od najpoznatijih je Hiršov indeks. To je broj radova nekog naučnika koji je dostigao isti broj citata. Na primjer, Hiršov indeks od 20, znači da neko ima 20 radova svaki od kojih je citiran najmanje 20 puta. Hiršov indeks je izbio u žižu srpskih medija u jesen 2018 godine, kada je objelodanjeno da je kandidatura Dr Miodraga Stojkovića za SANU, čiji je indeks tada bio 60, odbijena, a primljeni su kandidati sa skoro tri puta nižim indeksom.
Sportskim rječnikom bi se ova nelogičnost mogla ilustrovati sljedećim primjerom. Pretpostavimo da neki NBA tim ima priliku da kupi za isti novac Nikolu Jokića, igrača sa preko 50 tripl-dablova u karijeri, i nekog drugog igrača, koji samo ponekad uspije da namakne tripl-dabl. Jasno je da bi svaki tim kojim rukovode odgovorni pojedinci, bez oklijevanja ugovor ponudio Jokiću. To je toliko prosta kalkulacija da i ne zaslužuje obrazloženje. Zašto SANU nije ponudila članstvo Dr Stojkoviću, ostaje nepoznanica. Vjerovatno bi administratori iz NBA lige koji se razumiju u tripl-dablove i košarkašku metriku, imali dosta toga da kažu kolegama iz SANU, kojima je biznis naukometrija.
Da je SANU posvađana sa naukometrijom govori i sljedeći podatak. Novinar Stanko Stojiljković je 2019 godine objavio rang listu 100 srpskih naučnika na bazi tri statistička parametra: Hiršov indeks, G indeks i ukupni broj citatata. Koristio je javno dostupne podatke sa respektabilne liste Google Scholar. Ogromna većina naučnika sa liste, njih 86, uopšte nisu imali adresu u Srbiji. Ovaj podatak najmanje zaslužuju komentar iz SANU, ako ne i detaljno objašnjenje adresirano srpskoj javnosti. Ali dvije godine poslije, SANU se još nije oglasila. A morala je. Na to je obavezuje njen statut, ali i zakon države Srbije. Po zakonu SANU je institucija od specijalnog državnog interesa. Kao takva dužna je da se brine o nauci u Srbiji, kao i da izvještava državu o problemima u ovoj oblasti. Dakle SANU ne radi u interesu države Srbije ako ignoriše informacije od nacionalnog značaja.
Interpretacija rang liste Stanka Stojiljkovića u sportskom maniru, kakav nalaže i naukometrija, bi izgledala ovako. Pretpostavimo da je SANU srpski naučni tim, plaćen od države da obavlja posao koji mu je država propisala. Ako tim ne igra dobro država mora imati izbor da taj tim ili osvježi novim igračima, ili u potpunosti zamijeni dovođenjem novog tima.
Kako dakle srpski naučni tim igra? Pa otprilike kao neki drugo- ili trećeligaš, obzirom da na listu od 100 srpskih naučnika može ući svega nekoliko igrača iz SANU. Uz to, oni su na zalasku karijere (formalno penzioneri) tako da je upitno da li bi odgovorni selektor takve igrače uopšte koristio.
Dobar selektor bi državi jasno dao do znanja sljedeće. Zašto plaćati slabe igrače, koji uz to nisu u formi, dakle tip igrača za KK Metalac, kad možete izmjenom statuta SANU imati igrače iz NBA, koji bi daleko bolje obavljali zadatke od nacionalnog interesa za srpsku nauku.
Ovih dana u medijima možemo pročitati izjašnjavanje nekih članova SANU o Kosovu (ne mislim samo na predsjednika akademika Kostića). Naravno, pravo je svakog pojedinca da o ovoj temi daje izjave za javnost. Ali iz perspektive statuta SANU i zakona države Srbije, posao akademika za koji su plaćeni je da se brinu o nauci. Izjašnjavanje o političkim temama, ukoliko nisu vezane za nauku, nije propisano pravnom regulativom i mora ostati u domenu privatne inicijative. Paradoks je da neki akademici komentarišu teme za koje nisu plaćeni, a ignorišu teme koje bi po zakonu morali uvrstiti u djelokrug interesa, kao što je lista Stanka Stojiljkovića.
Da je problem politikantstva odavno prisutan u SANU znamo od jednog njenog uvaženog predsjednika. Pavle Savić, velikan srpske nauke, često se jadao prijateljima i saradnicima konstatacijom da SANU nisu potrebni političari nego naučnici. Njegova poruka je bila više nego jasna. Ukoliko akademici dobro rade svoj posao, država nikada neće imati političkih problema u onom domenu koji akademici pokrivaju. Druga je stvar što je nacionalni sport u Srbiji miješanje u stvari za koje niste plaćeni.
Leave a Reply