Popularizatori nauke koji je u globalnoj ekologiji kapitalocena predstavljaju kao bezupitno pozitivni segment ljudske kulture treba da se sjete riječi Freda Hojla: ako nauku hranite velikim novcem ona postaje lijena i debela. Istinski ideal nauke je prema piscu Dorionu Saganu antički: poezija čistog učenja.
Nasuprot antičkom idealu, nauka je u kapitalocenu postala sredstvo za brutalno osvajanje prirode – institucionalizovani i dogmatizovani metod čija je ekstremna posljedica militarizam. Atomska bomba nikada ne bi mogla biti napravljena bez institucionalizacije nauke.
Iza institucionalizacije nauke stoji široj javnosti nepoznata strana ljudske biologije. Naime, samo čovjek i neke vrste insekata praktikuju najvišu formu socijalnosti koju biolozi zovu eusocijalnost. U knjizi Svetac i grešnik, pokazao sam da pored tri standardna elementa eusocijalnosti i insekti i čovjek upražnjavaju četvrti element, tehnologiju.
Ako se prihvati argumentacija harvardskog profesora Edvarda O. Vilsona, prema kojoj je fundamentalna jedinica biološke selekcije socijalna grupa, onda i ljudska društva, kao i mravlja i pčelinja, postaju superorganizmi. Najviša forma ljudskog superorganizma je država. Najznačajnije institucionalno sredstvo modernih država, prema UNESKU, je institucionalizovana nauka ili STI (science, technology, innovation) bez koje je ekonomski rast nemoguć. Ovo je kratka priča o biološkim korjenima nauke prisutnim i kod amebe i kod Ajnštajna.
Put ka civilizaciji
Civilizacija je tek nedavni izdanak ljudske kulture. Naši daleki preci su se, po današnjim civilizacijskim standardima, ponašali kao primitivci skoro 200 milenija. Proveli su otprilike 190.000 godina, ili 95% postojanja divljački tumarajući planetom, jedući biljke, ubijajući divlje zvijeri i jedni druge. Jedini nagoveštaji dolazeće civilizacije bili su pećinski crteži i po neko arhitektonsko dostignuće.
Sa ovakvim viđenjem stvari ne bi se složile civilizacije koje su postojale prije zapadne. Naša autohtona civilizacija bazirana na paganskim običajima gaji simpatije prema civilizaciji čovjeka lutalice. Ovo je primjetno, na primjer, u poeziji Vaska Pope nesuđenog nobelovca i našeg najprevođenijeg pjesnika.
Prekretnica na putu za civilizaciju desila se prije otprilike 10.000 godina kada smo otkrili poljoprivredu. Sposobnost da uzgajamo biljke i životinje otvorila nam je kapije modernosti. Otkrili smo ekonomski višak. Korjeni kapitalizma kriju se u ranoj poljoprivredi. Naši pre-poljoprivredni preci, lutajući lovci-skupljači, bili su jedino istinsko egalitarno društvo.
Srpska kultura za razliku od zapadne, pokazuje simpatije prema slobodi koju su uživali naši preci lutalice. Filmovi Aleksandra Petrovića (Skupljači perja) i Emira Kusturice (Dom za vješanje, Crna mačka beli mačor) su primjeri svojevrsnog lamenta nad slobodarskom prošlošću čovjeka lutalice kao istinskog poštovaoca filozofije prirode.
Portret Ciganke na arheološkoj iskopini, Pixabay
Tek kada je ekonomski višak omogućio stvaranje materijalnog bogatstva pojavila se socijalna nejednakost. Njena posljedica je bila socijalna stratifikacija podsticana podjelom rada i ekonomskim faktorima. Pojedincima sa talentom za jezik, matematiku, umjetnost i opservaciju prirode, omogućeno je da se u potpunosti posvete ovim, bez sumnje besmislenim aktivnostima iz perspektive naših drevnih predaka koji su pokušavali da pređu most između nepreglednih prostranstava nomadske prošlosti i novih horizonata poljoprivredne epohe.
Tumaranje kroz poljoprivredne pejzaže pomoglo nam je da otkrijemo nove putanje. Za njih su bili potrebni novi mostovi i novi građevinski materijali. Ono što je izgledalo besmisleno ranim poljoprivrednicima iznenada je postalo neophodni građevinski materijal. Jezik, pismo, matematika, umjetnost, arhitektura i filozofija pomogli su našim dalekim precima da naprave nove mostove za spajanje praistorije sa stidljivim horizontima istorije. Novi mostovi su otvorili puteve ka prvim civilizacijama. Gradovi, države i imperije su se iznenada pojavili na bučnoj i uzavreloj sceni našeg istorijskog teatra. Ali put ka modernosti je postajao sve zagađeniji užasavajućim elementima naše prirode. Ratovi i masovna ubistva su proizvodi čovjekove prirode. Iste one prirode koja je iznjedrila modernost i civilizaciju.
Glavna prekretnica na putu za ultra-modernost današnjice desila se kada smo otkrili filozofiju. Prije oko 2.500 godina Grčki filozofi su posijali sjeme radoznalosti u tlo istorijskog pejzaža poznatog pod imenom Zapadna civilizacija. Sjemenu je bilo potrebno oko dva milenija da izraste u moćno drvo. Tek nedavno je ovo neobično drvo proizvelo još neobičniji plod – institucionalizovanu tehno-nauku. Za zapadnu civilizaciju institucionalizovana tehno-nauka je postala sredstvo za pokoravanje drugih civilizacija i brutalno osvajanje prirode. Globalna civlizacija kapitalocena je postala hegemonija mehaničke tehnologije koja je zaboravila antički ideal nauke kao poezije čistog učenja.
Robert Openhajmer, šef Menhetn projekta odgovornog za prvu atomsku bombu, je insistirao da bomba mora biti upotrijebljena da bi se neprijateljima SAD demonstrirala superiornost novog oružja, naivno misleći da atomska bomba predstavlja kraj svih ratova. Samo nekoliko godina kasnije Openhajmer se otvoreno protivio konstrukciji mnogo razornije hidrogenske bombe čime je sebe stavio na crnu listu potencijalnih državnih neprijatelja SAD.
Elementi civilizacije
Ovaj kratki pregled kulturne evolucije čovječanstva spaja dva na prvi pogled nepovezna proizvoda ljudske kulture: poljoprivredu i nauku. Ali poljoprivreda i nauka nisu tako udaljene i nepovezane pojave kao što nam se čini. One su nusproizvodi eusocijalnosti, rijetke biološke pojave koju upražnjavaju samo neki insekti i čovjek. Naša konvencionalna percepcija svijeta nas ponekad prevari i ne dozvoljava nam da primijetimo neke očiglednosti. Iz perspektive evolucije izgleda sasvim očigledno da poljoprivreda i nauka nisu slučajne i nepovezane pojave, nego srodni nusproizvodi eusocijalnosti.
Civilizacija je još jedan nusproizvod eusocijalnosti. Bazični elementi civilizacije su poljoprivreda, kao njen početak, i institucionalizovana nauka kao njen vrhunac nastao zahvaljujući pojavi poljoprivrednog ekonomskog viška. Poljoprivredu i nauku veže zajednička osobina – tehnologija. U mojoj interpretaciji i poljoprivreda i nauka su forme eusocijalne tehnologije ili eutehnologije.
Najbolji dokaz u prilog ove teze je pojava prve animalne civilizacije desetinama miliona godina prije naše, civilizacije insekata. Harvardski profesor, Edvard O. Vilson, smatra da su insekti istinski pronalazači civilizacije i eusocijalnosti. Oni, a ne mi, su prvi animalni globalisti u evoluciji. Insekti su otkrili poljoprivredu kao prvu istinsku formu eutehnologije mnogo prije naše pojave u evoluciji. Njihova civilizacija je prva životinjska tehnološka civilizacija na planeti.
Mrav, pixabay
Ko je otkrio nauku?
Suočavamo se sa interesantnim pitanjem. Ako su insekti izumitelji poljoprivrede da li smo mi izumitelji nauke? Odgovor na ovo pitanje nije jednostavan. Projektuje nas u nepovoljnom evolucionom svjetlu loših studenata prirodne istorije. U našoj antropocentričnoj percepciji svijeta samo čovjek može biti izumitelj i korisnik nauke. Samo čovjek poseduje inetligenciju dovoljnu za invenciju i upotrebu nauke. Međutim, ova teza je samo djelimično tačna.
Rijetki mislioci vide nauku kao univerzalnu biološku pojavu. Nauka je vrsta univerzalne biološke igre koja ima najmanje tri elementa. Prvi element je pokušaj da se otkrije evoluciona novina. Motiv za otkrivanje novine je egzistencijalna zagonetka koju svim organizmima postavlja njihovo prirodno okruženje.
Bakterije pokušavaju da otkriju novi izvor hrane ili otpornost na antibiotike, ptice pokušavaju da konstruišu nove alatke za ekstrakciju hrane iz nepristupačnih lokacija, mravi pokušavaju da uspostave simbiozu sa novom gljivicom. Ali rijetko kada su evolucione inovacije uspješne u prvom pokušaju. Ukoliko prvi pokušaj ne proizvede efekat slijedi drugi element igre, naravno ako se preživi prvi pokušaj: otkrivanje greške. Otkrivanje greške je u stvari razumijevanje da pokušaj nije uspio. Iza drugog elementa, ili greške, odmah slijedi treći. Pokušaj ispravljanja greške putem novog pokušaja. I tako u nedogled.
Ova biološka igra, pokušaj-greška-pokušaj…, nije ništa drugo nego prirodno testiranja različitih mogućnosti. Drugim riječima, spontano testiranje hipoteza ili prirodna forma nauke. Ulozi u igri su često visoki. Kazna za izbor pogrešne opcije može biti i smrt. Antropocentrična inteligencija nije neophodna za ovu biološku igru. Praksu prirodnog testiranja hipoteza upražnjavaju i bakterije, i mravi, i slonovi, kao što su je upražnjavali naši necivilizovani preci.
Ovdje je primjereno podsjetiti se manje poznate misli Karla Popera. Prema Poperu gotovo da nema razlike između amebe i Ajnštajna. Naime, i ameba i Ajnštajn se bave prirodnim testiranjem hipoteza. U filozofiji nauke ova oblast istraživanja se zove evoluciona epistemologija. Za čitaoce koje interesuje evoluciona epistemologija preporučujem moj nedavni rad u časopisu BioSystems (puna verzija rada se može naći na ovom linku: http://www.biocivilizations.com/natural-epistemology-paper-in-biosystems/).
Tek kada izađemo iz svijeta antropocentričnih konvencija možemo primijetiti da mi uopšte nismo izumitelji nauke. Nauka kao univerzalni biološki metod za učenje kako preživljavati otkrivanjem novog, putem prirodnog testiranja različitih mogućnosti ili hipoteza, je stara kao i organska materija. Mi smo samo izumitelji forme eutehnologije koju možemo nazvati tehno-nauka.
Slijedi paradoks koji otkriva naše duboko nerazumijevanje prirodne istorije. Eutehnologija koju smo izumili, tehno-nauka, radi protiv “evolucione strategije stabilnosti”. Umjesto da nam tehno-nauka pomogne da pronađemo optimalnu evolucionu putanju za stabilniju koegzistenciju ljudske civilizacije i njenog prirodnog okruženja, ona dramatično uvećava naš kolektivini egzistencijalni rizik. Karl Sagan je spekulisao da je sudbina inteligentnih civilizacija samouništenje.
Samo razmišljanje na evolucionoj skali može otkriti čovjekovu antipatiju prema kultivaciji skromnosti. Kao vrsta, postali smo eksperti za promovisanje megalomanske strane naše prirode. Ova strana odaje zastiđujuće loš osećaj za prirodnu istoriju. Patimo od arogancije koja ima formu evolucione nepismenosti. Samo loši studenti prirodne istorije mogu tretirati malo znanje kao apsolutno znanje. Iz evolucione perspektive apsolutno znanje, ako uopšte postoji, van je domašaja ljudske inteligencije.
Leave a Reply